ساختمان مو چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

موهای پرپشت نقش بسزایی در زیبایی چهره دارد و از تاثیر جادویی آن در افزایش اعتماد به نفس افراد نمی‌توان چشم پوشی کرد. زنان و مردانی که به طور ناگهانی دچار ریزش مو شده اند، برای حجیم کردن و پرپشت کردن موهای خود دنبال راه‌حل‌های متفاوتی هستند. کاشت مو برای بازگشت زیبایی خود قدم بر می‌دارند. موها فقط وظیفه زیبایی چهره را ندارد آناتومی و ساختمان مو مانند سایر اعضای بدن دارای پیچیدگی‌های خاص خودش است.

موهای ناحیه سر علاوه‌بر زیبایی وظیفه محافظت از پوست سر در برابر اشعه خورشید را دارد. اگر می‌خواهید پوست سر شما آسیب نبیند باید مراقب حجم و کیفیت موهایتان باشید. رشد موهای بدن فقط به سر محدود نمی‌شود نواحی مختلف بدن مانند ابروها، مژه‌ها و سایر قسمت‌های بدن، هر یک وظایف مختلفی دارند.

ساختار ابروها و مژه‌ها به صورتی است که از ورود عرق و گردوخاک به چشم جلوگیری می‌کند. اگر مژه‌ها و ابرو نبودند، عرق از پیشانی تا چشم‌ها نفوذ می‌کرد و آلودگی و عفونت وارد چشم‌ها می‌شد. البته ناگفته نماند که ابروها و مژه‌ها نیز در زیبایی چهره نقش دارند. اما موهای بینی و گوش نقشی در زیبایی افراد ندارند و ساختمان مو در بینی و گوش به طوری است که اجازه نمی‌دهد عوامل بیماری زا وارد بدن شوند. میکروب‌ها و باکتری‌های فراروانی در طی شبانه روز قصد ورود به بدن انسان را دارند و همان موهای کوچک موجود در بینی و گوش از ورود آن‌ها جلوگیری می‌کند و مانند یک ارتش محافظ در مقابل آن‌ها می‌ایستند.

در نواحی مختلف بدن مانند پاها، زیر بغل و سایر نواحی دیگر شاهد رشد موهایی هستیم که به آن‌ها موهای زائد بدن گفته می‌شود. این موها در کنترل دمای بدن نقش موثری دارند. ساختمان و ساختار مو در نواحی مختلف با یکدیگر متفاوت هستند. در این مطلب به طور کامل به شما خواهیم گفت که ساختمان مو به چه شکل است و آناتومی آن چگونه است.

ساختمان مو چیست؟

موها از سلول‌هایی به نام کراتینوسیت‌ها تشکیل شده‌ اند. این سلول‌ها حاوی پروتئین کراتین هستند که برای ایجاد ساختار مو و استحکام آن بسیار مهم است. علاوه بر کراتینوسیت‌ها، موها حاوی پیگمانت‌هایی به نام ملانین نیز هستند که رنگ مو را تعیین می‌کنند. به طور کلی، موها از کراتین، آب، پروتئین‌ها، مواد معدنی و ویتامین‌ها تشکیل شده‌اند.

ساختمان مو انسان

ساختمان مو به چه شکل است؟

موها به شکل رشته ای از پوست خارج می‌‎شوند. تارهای مو گیرنده‌های عصبی ندارند، به همین علت دردی را حس نمی‌کنند. در نهایت می‌توانید موها کوتاه و قیچی کنید به طوری که اصلا هیچ دردی احساس نکنید. اگر به طور خلاصه بخواهیم بگوییم که ساختمان مو به چه شکل است باید گفت ساختمان مو به دو بخش ریشه و ساقه تقسیم می‌گردد. قسمت ریشه کاملا داخل پوست (اپیدرم) و ساقه مو خارج از پوست است.

عناصر مختلف ساختمان مو

ساختمان مو را به طور کلی می‌توان به دو دسته ساقه و ریشه تقسیم کرد. هر کدام از این بخش‌ها قسمت‌های گوناگونی دارند. ریشه مو قسمتی از مو است که بافت آن کاملا در پوست قرار دارد. رشد و ریزش مو همراه فعل و انفعالات هورمونی و شیمیایی در این قسمت انجام می‌شود. در مقابل ریشه مو که درون پوست مخفی است ساقه مو از پوست بیرون زده و معلوم است. شناخت ساختار مو به علت وظایف گوناگونی که دارند حائز اهمیت است.

طبق تحقیقات اخیر مهمترین عواملی که روی ریزش مو تاثیر می‌گذارد، ژنتیک و وراثت است. عوامل زیست محیطی مانند آلودگی هوا، مواد شیمیایی مو غیره هم بر ریزش مو تاثیر گذار است؛ اما موجب تغییر رنگ، شکنندگی، خوردگی در مو می‌شود.

این تغییرات بیشتر در صورتی که فرد مشکلات ریشه‌ای هورمونی نداشته باشد معمولا روی ساقه مو تاثیر می‌گذارند. بعد از مدتی که فرد زندگی طبیعی و سالمی داشته باشد و مشکلات ژنتیکی و هورمونی در ریزش مو وی دخیل نباشد موهای جدید و سالم جایگزین موهای آسیب دیده می‌شود در نهایت موها به حالت اولیه خود باز می‎‌گردند.

عوامل آسیب رسان به ساختمان مو

مو مانند قسمت‌های دیگر بدن، می‌تواند به عوامل مختلفی آسیب ببیند. برخی از عوامل آسیب رسان به ساختمان مو عبارتند از:

1. شستشو نامناسب: شستشوی مو با مواد شوینده قوی مانند شامپو و صابون می‌تواند باعث خشک شدن مو و آسیب به کوتیکول شود.
2. حرارت بیش از اندازه: استفاده از ابزارهای گرمایی مانند سشوار، حالت دهنده و آهن مو می‌تواند باعث خشک شدن و آسیب به کوتیکول و کورتکس مو شود.
3. استعمال محصولات شیمیایی: استفاده از مواد شیمیایی مانند رنگ مو، ابرو و مژه، روغن‌های مو و حتی شامپوهایی که شیمیایی هستند می‌تواند باعث آسیب به ساختمان مو شود.
4. اشعه UV: تابش نور خورشید و اشعه UV می‌تواند باعث خشک شدن و آسیب به کوتیکول و کورتکس مو شود.
5. تغذیه نامناسب: تغذیه نامناسب و کمبود ویتامین‌های مورد نیاز برای سلامتی مو می‌تواند باعث ضعیف شدن و آسیب به ساختمان مو شود.
6. استفاده از محصولات ناسازگار: استفاده از محصولات ناسازگار و بدون توصیه می‌تواند باعث آسیب به ساختمان مو شود.

با توجه به اینکه موها در معرض عواملی که ذکر شد هستند، قرار می‌گیرند، توصیه می‌شود که از محصولات مراقبت از مو مانند شامپوها و روغن‌های مو با مواد طبیعی و نرم کننده استفاده شود و از استفاده از وسایل حرارتی و محصولات شیمیایی به حداقل ممکن برسد. همچنین، تغذیه مناسب و مصرف ویتامین‌های مورد نیاز برای سلامتی مو نیز به حفظ سلامت و زیبایی مو کمک می‌کند.

آیا رنگ کردن مو به ساختمان مو آسیب میزند

بله، رنگ کردن مو می‌تواند به ساختمان مو آسیب برساند. این فرایند باعث شکستن پوشش محافظ کوتیکول می‌شود و باعث خشکی، شکنندگی و آسیب به موها می‌شود. علاوه بر این، مواد شیمیایی موجود در رنگ مو می‌توانند باعث تغییر در رطوبت مو و pH آن شوند که باعث تغییر در ساختمان آن می‌شوند.

آسیب رنگ مو به ساختمان مو

همچنین، استفاده از رنگ موهای شیمیایی، ممکن است باعث بروز حساسیت و خارش در پوست سر گردد که می‌تواند برای برخی از افراد خطرناک باشد. برای کاهش آسیب به موها، می‌توانید از رنگ موهای طبیعی یا رنگ‌های گیاهی استفاده کنید. قبل از رنگ کردن بعد از کاشت مو بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کرده و مشاوره دربارهٔ نحوهٔ رنگ کردن مو و محصولات مراقبت از موی مناسب بگیرید.

آشنایی با ساختمان ریشه مو

این بخش دارای پیچیدگی‌های زیادی است و شامل بخش‌های زیر است:

• پیاز مو (Hair bulb)
• عضله راست کننده مو (Arrector Pili)
• غدد سباسه مو (Sebaceous glands)
• ساختمان ساقه مو (Hair shaft)
• مدولا (Medulla)
• کوتیکول (Cuticle)

در ادامه هر یک را به طور خلاصه توضیح می‌دهیم.

پیاز مو (Hair bulb)

پیاز مو (Hair bulb) یک ساختار کروی و پیاز مانند در ریشه هر تار مو است که به عنوان محل رشد مو عمل می‌باشد. پیاز مو حاوی سلول‌های زنده‌ای است که به سمت بالا رشد می‌کنند و به تدریج به سلول‌های قدیمی‌تر تبدیل می‌شوند. این سلول‌ها، پروتئین کراتین را ترشح می‌کنند و به همین دلیل ساختار مو را تشکیل می‌دهند. پیاز مو همچنین شامل سازوکارهایی است که به مو کمک می‌کنند تا با تغذیه از عناصر غذایی مورد نیاز، از رشد و تقویت بیشتری برخوردار شود. به همین دلیل، در صورتی که پیاز مو آسیب ببیند، ممکن است باعث ضعف، شکنندگی و در نهایت ریزش مو شوید.

عضله راست کننده مو (Arrector Pili)

عضله راست کننده مو (Arrector Pili) یک عضله کوچک است که به هر موی بدن متصل شده است. این عضله از پیاز مو شروع شده و به پوست متصل می‌شود. وظیفه اصلی این عضله، کشیدن پیاز مو به سمت بالا و تنش دادن به موهای اطراف آن است. این فعالیت باعث می‌شود که موها به صورت عمودی بر روی پوست بایستند. در شرایطی که بدن درگیر استرس یا ترس شدیدی است، عضله راست کننده مو فعال می‌شود و باعث می‌شود که موها به صورت برجسته بر روی پوست بایستند که به نوعی برای دفع خطر به کار می‌رود.

غدد سباسه مو (Sebaceous glands)

غدد سباسه مو (Sebaceous glands) غده‌های یکی از اجزای پوست هستند که چربی تولید می‌کنند و این چربی را به صورت مستقیم به ریشه‌های موها ترشح می‌کنند. این چربی به عنوان یک لایه محافظ بر روی پوست عمل می‌کند و باعث حفظ رطوبت طبیعی پوست می‌شوند. همچنین، چربی ضدعفونی کننده طبیعی پوست است و با جلوگیری از رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها به حفاظت از پوست کمک می‌کند.

در برخی مناطق بدن مانند صورت، پشت کمر، سر و گردن، غدد سباسه مو فعالیت بیشتری دارند و متوسط در هر سانتی‌متر مربع از پوست بین 100 تا 120 غده سباسه وجود دارند. فعالیت بیش از حد این غدد می‌تواند باعث ایجاد چربی زیاد، جوش و آکنه شود، در حالی که کمبود فعالیت این غده می‌تواند باعث خشکی و ترشح کم چربی در پوست شود.

ساختمان ساقه مو (Hair shaft)

ساقه مو (Hair shaft) بخش قابل مشاهده و بیرونی مو است که از پوست بیرون می‌آید. ساقه مو شامل سه لایه اصلی است که به ترتیب از داخل به بیرون عبارت‌اند از:

ساختار ساقه مو

1. لایه مرکزی: لایهٔ داخلی ساقه مو که شامل سلول‌های بزرگ و بافتی یکنواخت است. در بعضی از موها، این لایه وجود ندارد.
2. لایهٔ میانی: لایهٔ میانی ساقه مو که از سلول‌های باریکی تشکیل شده است و شامل پروتئین کراتین است. لایه میانی، ضخامت و سختی مو را تعیین می‌کند.
3. لایه بیرونی: لایهٔ بیرونی ساقه مو که شامل سلول‌های ریز و صفحه‌ای است و به صورت پوششی بر روی لایه میانی قرار دارد. لایه برچسبی (F-layer) نیز به صورت پوششی بر روی لایه بیرونی وجود دارد. لایه برچسبی به عنوان یک لایهٔ محافظ عمل می‌کند و باعث می‌شود که مو به صورتی صاف و براق باقی بماند.

مدولا (Medulla)

مدولا (Medulla) لایه داخلی و مرکزی ساقه مو است که در بعضی از موها وجود دارد. این لایه شامل سلول‌های بزرگ و بافتی یکنواخت است که در موهای بزرگ و سفید مانند موهای سر برخی افراد وجود دارد. در موهایی که مدولا ندارند، محور ساقه مو توسط قشر و لایه بیرونی پوشیده شده است.

از دیگر وظایف مدولا می‌توان به حفظ استحکام و سختی مو اشاره کرد. همچنین، نقشی در ایجاد رنگ مو نیز دارد. در بعضی از موها، مدولا به عنوان مسیری برای جریان مواد مغذی به سمت ساقه مو عمل می‌کند. البته در بعضی از موارد، مدولا به دلیل ناهمگونی سلول‌ها و اختلال در ساختار می‌تواند به مشکلاتی مانند آسیب به مو و ریزش مو منجر شود.

کورتکس (Cortex)

کورتکس (Cortex) لایه میانی ساقه مو است که بیشتر از حجم مو را شامل می‌شود. این لایه از سلول‌های باریکی تشکیل شده است و بیشتر پروتئین کراتین را شامل می‌شود که به عنوان ماده سازنده‌ی اصلی ساقه مو عمل می‌کند.

کورتکس، ضخامت و سختی مو را تعیین می‌کند و در تعیین نوع مو و ویژگی‌های آن نیز نقش دارد. به طور کلی، کورتکس مو شامل سه لایهٔ مختلف است که به ترتیب از داخل به بیرون عبارت‌اند از:

1. لایهٔ آلفا (Alpha): لایهٔ داخلی کورتکس که شامل سلول‌های باریکی است که ظاهراً در تولید رنگ مو نقشی ندارند.
2. لایهٔ بتا (Beta): لایهٔ میانی کورتکس که شامل سلول‌های باریکی و متوسطی است که در تولید رنگ مو نقش دارند.
3. لایهٔ گاما (Gamma): لایهٔ بیرونی کورتکس که شامل سلول‌های باریک تری است و در تعیین شکل و سختی مو نقش دارد.

هرچند که کورتکس مو عملکرد مهمی در حفظ سلامت و زیبایی مو دارد، اما آسیب به آن می‌تواند باعث ظاهر شدن مشکلاتی مانند تغییر رنگ، لطافت و حتی شکنندگی مو شود.

کوتیکول (Cuticle)

کوتیکول (Cuticle) لایه بیرونی ساقه مو است که شامل سلول‌های ریز و صفحه‌ای است و به صورت پوششی بر روی کورتکس قرار دارد. این لایه به عنوان یک لایهٔ محافظ عمل می‌کند و باعث می‌شود که مو به صورتی صاف و براق باقی بماند.

کوتیکول مو شامل چندین لایهٔ سلولی است که به صورت تخته‌های کوچک و ریز به هم چسبیده از سطح مو گذشته و به صورت پوششی بر روی مو قرار دارد. هر یک از این لایه‌ها به نوبهٔ خود شامل سلول‌های ریز و صفحه‌ای هستند و به صورت تخته‌هایی به یکدیگر محکم متصل شده‌اند.

کوتیکول به عنوان یک لایهٔ محافظ، از آسیب دیدن کورتکس مو جلوگیری می‌کند. همچنین، با ایجاد یک لایهٔ محافظ بر روی مو، از خشک شدن و آسیب دیدن ساقه مو جلوگیری می‌کند. با این حال، عوامل مختلفی مانند شستشوی مو، خشک شدن با حرارت و مواد شیمیایی می‌توانند باعث آسیب به کوتیکول و در نتیجه آسیب به مو شوند.

چرخه رشد مو

چرخه ساختمان مو یا چرخه رشد مو در سه بخش اولیه آناژن، ثانویه کاتاژن و در نهایت مرحله تلوژن است. این سه مرحله ساختار رشد مو به صورت زیر است:

1. مرحلهٔ رشد (Anagen): در این مرحله، سلول‌های پوست سر فولیکول مو را تغذیه می‌کنند و باعث رشد مو می‌شوند. در این مرحله، مو به صورت فعال است و به طور معمول تا 2 تا 7 سال در این مرحله باقی می‌ماند.
2. مرحلهٔ کاهش (Catagen): در این مرحله، فولیکول مو کوتاه شده و مو به طور فعال رشد نمی‌کند. این مرحله معمولاً 2 تا 3 هفته طول می‌کشد.
3. مرحلهٔ استراحت (Telogen): در این مرحله، مو به استراحت می‌رود و در آنجا به صورت نامرئی در پوست سر قرار دارد. این مرحله معمولاً 2 تا 4 ماه طول می‌کشد.

سخن پایانی درباره ساختمان مو

به طور کلی، ساختمان مو برای هر قسمت از موهای رشد یافته در بدن به صورت مستقل و متفاوت از سایر موها در پوست سر اتفاق می‌افتد. ساختمان ساقه مو برای محافظت از پوست سر و همچنین تأمین عملکرد وظایف مو مانند حفظ گرمای بدن و بهبود وضعیت سیالات بدن کاربرد دارد. آگاهی از ساختار مو و وظایف و نحوه عملکرد هر یک به شما در جلوگیری از ریزش مو کمک می‌کند.

سوالات متداول درباره ساختمان مو

1. ساختمان مو به چه شکل است؟
   موها به شکل رشته ای از پوست خارج می‌‎شوند. تارهای مو گیرنده‌های عصبی ندارند، به همین علت دردی را حس نمی‌کنند. در نهایت می‌توانید موها کوتاه و قیچی کنید به طوری که اصلا هیچ دردی احساس نکنید. اگر به طور خلاصه بخواهیم بگوییم که ساختمان مو به چه شکل است باید گفت ساختمان مو به دو بخش ریشه و ساقه تقسیم می‌گردد. قسمت ریشه کاملا داخل پوست (اپیدرم) و ساقه مو خارج از پوست است.
2. عناصر تشکیل دهنده ساختمان مو کدامند؟
   عناصر تشکیل دهنده ساختمان مو شامل پیاز مو (Hair bulb)، عضله راست کننده مو (Arrector Pili)، غدد سباسه مو (Sebaceous glands)، ساختمان ساقه مو (Hair shaft)، مدولا (Medulla)، کوتیکول (Cuticle) می‌شود.